Aio titabo naba ma ngkana am rongorongo e kawakinaki (stored) ao / ke katotongaki ao kawakinaki n tabo aika kakaokoro n aekan ae n te local ke remote server ke n te cloud.
Taian kanganga
- Taan makuri a rinnako n biti/onoi, tibwatibwai ke kamaunai files aika kakawaki n aekan mwin te bwakabwai, rongorongon temanna ma temanna, ke rongorongon te kambwana aika a kakawaki/aki riai n ataki ke ni kabutanakoaki.
- Taan makuri ake a rinnako inanon taian application ake aki kariaiakaki bwa ana rin iai.
- Te babakanikawai, kimoan rongorongon te aomata, urubwai, te anai bwai (n aekan te mwane), torokaran.
Tararuan te rinnako – te kariaiakaki
Ko riai n tararuaia bwa antai ae kona n rinnako nakon files aika kakaokoro, folders ma applications – tao i aon ae ti temanna te aomata ke te kurubu – ni kabonganan te Active Directory ngkana iai am Windows Server, ke tabeua anga aika titebo aroia ma aio. N aron ae, ni kabane kain te accounts department a kona n rinnako nakon te purchase ledger, ma ti nake a kariaiakaki bwa a kona n nori mwin bwakabwai. Taraia raoi bwa a tararuaki itera aikai:
- Teimatoa n noria bwa antai ae kona n rinnako nakon information, ao ononea te kariaia aio ngkana e riai.
- Kauarerekea ke taua tian mwaitia taan mwakuri aika iai aia ‘administrator’ rights.
- Karaua iangoia bwa e kona kanga n anganako te kariaia n rinnako.
N aron ae ni kambwana aika bubura aio e ti kona ni anganaki are bon tabena nakon ae anganaki temanna ma temanna.
- Anganako te kariaia nakoia te ti tenan user accounts are bon kainanoaki ibukin aia mwakuri. N aron ae, te backup user e aki kainanoaki bwa e na install te software ma e na ti kabuta te backup ao e na backup baika a irekereke ma te applications. Tukia ake nikirana n aron software aika a na install (e ataki n ae’principle of least privilege’). Iangoa naba karekean te tararua riki i aoia users ma te special access privileges ibukin aia tararua ae kororaoi.
- Taani mwakuri n tatabemania nako e na riai n iai aia user ID – ae a na log in ma aia username ao ni kinaki n aia password. A riai n tararuaki n aron kingin te aobiti ke aia alarm code, ao e na aki tibwaki ke ni bakataeaki n te anga teuana ma teuana.
- Ni kambwana aika bubura, ngkana e karaoaki ana bwai te tia mwakuri ae boou, taraia naba bwa aomata aika kakaokoro a karaoa naba ana bwai te tia mwakuri, mwin boona ao ana IT access (e kinaki n arana ae ‘kakaokoron te tabe’).
- Taraia naba bwa kaombiuta ni kabane a kainanoa te login ae mano raoi ao a bane ni karaoaki bwa a na kona n log out automatically ngkana akea ae mwakuri i aona imwin tabeua te miniti.
- A riai n tararuaki taian access ma kariaiakaki ake anganaki taan mwakuri ngkana a teirake n te kambwana, ke a bitaki tabeia/a karikirakeaki.
- Kamaunai taian access ngkana iai ae kitana te kambwana.
Tararuan te rinnako (access) – kinakim n te tai are te user e a tia ni kaotia (a karina aia username) ao a kariaiakaki n rinnako inanon files, folders ke applications, a riai naba n kaotia bwa antai ngaia raoi n aron ae a taekina bwa antai ngaiia. Iai teniua anga ni kamatoa am identity:
- Te bwai ae iai irouia tao n aron te smartcard, te key ke te electronic token – ke te unique random encryption key.
- Te bwai ae ataia, n aron te password, PIN ke aran tinaia.
- Te bwai ae ngaiia, n aron aia biometric (te fingerprint ke te iris) scan.
Kabonganan teuana ma ibuakon aikai, riki bon te password, e anganako te kakoaua raoi ibukin te aomata. Kabonganan uoua ke teniua e a bon rang mano riki ibukina bwa e kanganga aron te aomata.
Ibukin passwords, e kakawaki bwa e na taraki itera aikai:
- Taraia bwa taan mwakuri a kabongana te password ae kanganga. Karaoa te system bwa e na ti butimwaei password aika kanganga ao n totokoi kakatai aika bati ngkana e bure te password.
- Reireinia taan kabongana te kaombiuta aron kakawakin te password ao taian kanganga i aon social engineering.
- Onea te default passwords.
- Matoa iaon bitakin passwords n taina are e a tia ni baireaki.
- Ngkana ko kanakoi bwaai aika redundant, taraia bwa akea te password n ikotaki ma rongorongo aika kakawaki.