Kanganga
- Titoa aika a kewe – taian websites aikai a aki koaua ao emails aika a katanoatai bwaai ao mwakuri aika akea rabwataia.
- Rokon bwaai iroum aika a aki titebo ma ana kabwarabwara te tia katanoata.
- A aki roko bwaai ake ko a tia ni kabooi.
- E aki roko boon bwaai ake ko a tia ni kanakoi.
- Ko imanonoaki bwa kona moantaai ni kabonakoa te bwai ke n te boo ae e uarereke.
- E rereke te kabanea n tamaroa n ororake n raabanen te ororake.
- E kimoaki kakoauam n te ororake ao e kabonganaki ibukin te mwakuri n ira.
- E kimoaki rongorongom ao rongorongon am mwane ao a kabonganaki ibukin te mwakuri n ira.
- Taian emails aika a kewe, aika a taraa n roko man websites n ororake ke ni kabwaka mwane i aon te intanete, ma a bon roko mai irouia taan kimoa aika a kataia ni kamwaneko bwa kona kawara te website ae kewe ibukin anaakin rongorongom n aron am login details ibukin am account ni kabwaka mwane i aon te intanete.
Kabonganai Ororake i aon te Intanete n te aro ae e Mano
- Ngkana ko boou n te ororake i aon te intanete, karekea am tai ni wareka kairan kawaim online aika a katauraoaki man te kambwana n ororake bwa ko aonga n ataa aron aia mwakuri ao aia tua.
- Kaotako raoi bwa tera ae e kona ni karaoia te kambwana n ororake (ke ae e aki kona ni karaoia) ngkana e reke kanganga.
- Kabongana te username ibukin te login n ana website te tabo n ororake ae e kaokoro ma am email address.
- Kakaboua rongorongom ibukin te reitaki n aron te email address.
- Ukera raoi rongorongon te tia bobwai ke te tia kabobwai – e ngae ngke bon tii te aomata ke titoa i aon te intanete. Taraa aia profile, aia rating ao mwin aia kabwaka mwane ao karekemwane. E kona n akea mwiin aia kabobwai ke aia bobwai taan ororake aika a boou, ngaia are taratara raoi.
- Ngkana te tia kabobwai bon te bitineti, noora rabwatan aia bitineti. Ngkana iai nambwan te tareboon ke te address ae a katauraoia, tarebonia. A kanganga n reke taan kabobwai i tinanikun te UK inanon tain te kanganga.
- Tarai aia kainibaire titoa i aon te intanete ibukin kawakinan rongorongoia aomata ao kaokan bwaai aika a tia ni kaboaki.
- Kaotako raoi i aon boon kanakoan ao nikiran bwaai (te katoto, ngkana a karinaki ke a aki karinaki, ao ngkana a aki, taraia bwa e kateretereaki raoi).
- Kaotako raoi i aon aanga ake ko kona ni kabonganai ibukin kaboan bwaai ao ngkana iai raka n tiaati ma aanga ni kabwaka mwane aikai.
- Anga rongorongom aika a bon tii kainnanoaki nakoia taan kabobwai ao taan bobwai, n aron am address ibukin anaakin ke nikirakin bwaai.
- Kauouaa tuoan bwaninin rongorongon am bobwai imwain ae ko karaoa am kabwaka mwane.
- Nooria bwa a aki tukaki taian kauring ibukin taian reitaki imarenam ao am tia kabobwai ke am taan bobwai, n ana raumea te spam, ko kona ni karaoa aio man tutuoan am spam folder n katoa tai.
- Tai irarang ni butimwaei bubuti ibukin taian ororake aika a na moantaai ni kainako.
- Taraia raoi n taainako bwa e roko te kabwaka mwane imwain kanakoakin bwaai.
- Ngkana ko karaoa te kabwaka mwane nakon temanna, tai kanakoa te mwane nakon aia bank account ma kabongana te tabo ni kabwaka mwane ae e mano n aron PayPal, ike e karaiaki iai te mwane imarenan taian account iaon te intanete.
Ao uringnga n taainako …
- Kabonganai passwords aika a kanganga. Tai kaota am passwords ibukin te ororake ke te bobwai i aon te intanete nakon temanna.
- Ngkana ko taku bwa e a tia niniaki am account ibukin te ororake ke te bobwai i aon te intanete, waekoa ni karekea buokam. Nakon ana page n ibuobuoki te website are ko kabongana.
- Taratara raoi imwain ae ko taoni links n taian emails aika ko aki ataa tabuaiakaia. Te katoto teuana, e raoiroi riki ae ko korea ana website address am bank n am browser, ke ko kabongana te bookmark ae ko a tia ni karaoia man kabonganan te address ae e eti.
- Uringnga ae e mano riki te bobwai ngkana ko kabongana te credit card nakon aanga ni kabwaka mwane riki tabeua, man te mwakuri n iraa, taian boraraoi, ao aki rokon bwaai.
- Ngkana ko kobongana te tabo ni kabwaka mwane i aon te intanete ke te card ibukin am bobwai, taraia bwa e mano raoi te link ae ko na kabongana, man karaoan aanga aika uoua:
- E na riai n iai kanikinaean te roka n ana frame te browser window, ae e oti ngkana ko kataia ni log in ke n register. Taraia raoi bwa e aki mena te roka i aon te page n ti ngaia… aio e kona ni kaotia bwa te website ae e kamwamwane.
- E na riai ni moanaki te web address ma ‘https://’. E tei te ‘s’ e tei ibukin te ‘mano’.
- E oti i eta bwa e mano te link imarenam ao te tia bwaibwai n te website, ma e aki kaotaki bwa e bon koaua te website anne. Ko na riai ni karaua raoi n tuoa te address n kakaea buren te koroboki, ke taeka aika a raka, ao tabeua riki bwaai aika a kairua.
- Log out n taainako man taian websites aika ko a tia n log in ke n register iai. E aki tau ti kainakin am browser ibukin kamanoan rongorongom aika a kakawaki.
- Kawakini am rititi.
- Tuoa raoi mwiin am credit card ao am bangke imwin am bobwai bwa ko aonga n kakoaua ae e anaaki te mwaiti ni mwane ae e eti, ao akea te mwakuri n iraa ae e a tia ni karaoaki imwin karaoan te bobwai.
- Taraia raoi bwa e mwakuri ao e a tia ni kabouaki am antivirus/antispyware software ao e mwakuri am firewall imwain ae ko online.
Rongorongo riki tabeua
Ana taeka n ibuobuoki eBay ibukin kamanoam ngkana ko kabongana ana website, n aron te bobwai ao te kabobwai n te aro ae e mano ao n totokoi mwakuri ni kamwane.