Taian kanganga
- Rongorongom e kona n tibwaaki ma tabeua websites ao taian bitineti.
- E kona n aki reke iroum te kabanea ni materaoi ni boo iaan ae am result (mwiin am kakae) eaki karinaniaki n te rinan ae e nang tamaroa ibukim, ke tabeua deals a katukaki man te results.
- Tabeua websites a bae n aki kona n anai taian tangitang.
- E nang karako n riiriki ae websites aika a toma ma te site ibukin kabotauan boon bwaai – ke te site i bon irouna – e kona ni kewe.
- Phishing emails (emails aika a kewe) a tuangko rongorongon am login ke am payment card, angkoa are emails aikai a roko man websites ibukin kabotauan boon bwaai, ma ni koauana ao a bon roko mairouia taani kewe ni babakanikawai.
Kabonganan taian sites ibukin kabotauan boon bwaai n te aro ae mano
- Tuoa ana oin n tua te site ibukin kabotauan boon bwaai ae tabe ma rongorongo ao privacy ibukin kamanoan rongorongom.
- Ngkana ko aki kariaia bwa rongorongom ena tibwaki nakoia tabeua kambwana ao taraia bwa ena riai ni iai am kona n karaoa aio iaon te website, te katoto mani kaetan (tick) nanon te bwaoki ni kaotia ae ko aki anga am kariaia bwa ena tibwaaki rongorongom.
- Karaoa te kabotau mani karaoan te bubuti mwin te kakae (results) aika ana nang ibuobuoki nakoim, n aron tiaki ti booia ma tao te excess (mwaitin te mwane ae kona kabwaka ngkana iai am bwai aika bua) iaon ana policy te insurance, ke maanin te tangomwane (loan) ae e kona ni bibitaki.
- Noria bwa mwin am kakae (results) a kaotaki iai irekereken bwaai, booia ke atakia ao tera ae taekinna te website bwa ni katoa nningai ae e kakaboua iai rongorongon boon bwaai ao tauraoia ni kabonakoaki.
- Kabonganai sites aika kakaokoro: bwa tiaki teuana te deal e kuneaki n taian site ni kabane e ngae ngkana e kaotaki ae “ti kunea te kabanea ni materaoi n deal’ ke ‘tia tia n karaoa te kakae iaon te mwakete.’
- Ko riai n ataia bwa bitineti ra ae ko mwakuri mangaia. Taraia raoi bwa te site e kaota kinakin ao rongorongon te bitineti (tiaki ti aran te website) ao te tabo ae tei iai. Baika uoua aikai a kainanoaki ian te tua. Kauring aika a oti ieta e kona naba ni karaoaki nakon taian websites ae ko katomaki nako iai man te site ibukin kabotauan boon bwaai.
Ao ko riai n teimatoa n uringa…
- Kabonganai passwords aika a kanganga atakia. Bon tai kaota naba aron rinnakom n te website ke tai kaota am account password ibukin am bobwai online.
- Ngkana ko kanamakinna bwa am online payment account ea tia n ataki irouia aomata, waekoa nakon ana page ni ibuobuoki te site ibukin buokam.
- Iango raoi ibukin kaukan links aika a roko man emails aika ko aki kantaningai rokoia iroum (unsolicited emails). Te katoto, e tamaroa ae ko karina ana website address am bangke iaon am browser (n aron te internet explorer ke google chrome) ke ko kabongana te bookmark (te kawai ae tawe ibukin karokoam n te webpage ae ko tangiria) ae ko karaoia ni kabongana te address ae eti.
- Ngkana ko kabwaka boon am bwai ni kabongana am payment card, uringa bwa te credit card e nang korakora manom iai man mwakuri ni kewe ao ni babakanikawai (fraud) guarantees (te berita ibukin te bwai ae ena bon riki) ao ngkana e aki nikiraki am bwai.
- Ngkana ko kabwaka boon am bwai ni kabongana te online payment service ke ko kabongana am card, taraia raoi bwa te link e mano, ni kawai aika uoua:
- Iai te kanikina ae tamnein te roka (padlock) n am browser ae ena oti ngkana ko kataia n rinnako (log in) ke n register. Taraia raoi bwa tamnein te roka anne ena riai n aki ti kaoti iaon te page anne……aio e kaotia ae te site ae kewe.
- Te web address ena riai n moanaki man ‘https://’. Te ‘s’ e tei ibukin ‘e mano’.
- Ae e oti ieta e ti kaotia ae te reitaki imarenam ma te aomata ae bwaibwai n te website e mano ao bon te site ae koaua. Ko riai ni karaoa aio rinanon tarataran te address bwa eaki bure aron tein te koroboki (misspellings), taeka aika raka ma characters (kanikina) ao ai bon bwaai tabeua aika aki nang nonoraki (irregularities).
- Teimatoa n tainako n otinako (log out) man sites ae koa tia ni kauki ke ni karin iai rongorongom. Kainakin ti te browser eaki kona ni kaotinakoko ma n te site.
- Kawakini ritiiti (receipts).
- Tuoa raoi mwiin am karinmwane ao bumwane n te bangke ao am credit card imwiin am bobwai bwa e bon anaki te mwaiti ni mwane ae e eti, ao akea te manibuaka ae ea tia ni karaoaki.
- Imwain ae ko online ao taraia raoi bwa a mwakuri ao n tia ni kabouaki am antivirus/antispyware software (software ae totokoi rinin viruses/spywares aika a kona ni karaoa te urubwai nakon am computer) ao taraia bwa e mwakuri naba am firewall (te software ae e tararuai ao n raumeai rongorongo aika a rin ao n otinako ma n am network).
Ngkana iai am titiraki ke am kanganga ibukin te site iaon kabotauan boon bwaai
Ngkana ko kanamakinna bwa koa tia ni katomaki ma te website ae kewe, riboti te kanganga aio nakon ana tiim te website ibukin kabotauan boon bwaai .
Ngkana ko taku bwa koa tia ni mwane n te waaki ni kewe ao ni mwanibuaka aio (victm):
Riboti nakoia bureitiman.