Taian kanganga
Taian ioawa online nakoia aine, ataei aika aine ao SOGI (Sexual Orientation and Gender Identity) a irekereke ma aikai:
- Taian kakamaku ibukin karaoan mwakuri n tangako ao aekaki n ioawa tabeua
- Te tangako ke aekaki ni kammaira riki tabeua
- Tataukiroan ke ririmwian ma kakamakan te aomata i aon te internet
- Mwakuri ni kamangao, kaunun ao bwainingare nakoia aine
- Kabonganan te tarebon ni kanakoi tamnei aika bubuaka ke maroro n tangako
- Kabutanakoan tamnei ni karekenano ke tamnein te aomata n akea ana atatai ke ana kariaia
- Rinnakoan rongorongon te aomata aika a kakawaki n akea te kariaia
- Karaoan ao kabutanakoan rongorongo aika a kairua ibukin te aomata
- Kairoroan ke kakamakan te aomata bwa e na karaoi tuangakina rimwi ao e na kaotaki taekana
- Ninian rongorongon te aomata ae kakawaki ao n tibwaki online n akea ana atatai te aomata are e kumeaki (Doxxing)
- Tibwakin ke kaotakin tamnei aika a bubuaka ke a tangako i nanon te tai ni maroro n te video call ke n te bowi iroun te aomata ae e aki kaoaki (Zoombombing)
A kona n reke kanganga aika a korakora ke ni kananokawaki mwiia nakoia aomata man baika a taekinaki i eta. E na kona ni karekea te mama ke te kamamaeaki, ao ni korakorana e na kamangora kakannaton te aomata i bon irouna ao ni kona n roota ana iango n te aro are e nang tiku n karaba ke ni kaokoroa ma te koraki are e kona naba ni karekea te iango ni bakabure. N aron ae nonoraki n tainako, a katoka kabonganan te internet aomata aikai n te aro are a aikoa manga boo ma raoiroin kabonganan te internet ao kaungaan naba nanoia ni kabonganan inaomataia (human rights).
Kananokawakina riki n tainako bwa aomata aika a rotaki n waaki n ioawa aikai a manga bon riki bwa taian takete ao ni manga bukinaki ti ibukin taekinan aia iango ma aroia ae a karaoia ni kaitara te ioawa nakoia.
E kona n ae ti teuana tain rikin te ioawa nakon te aine ke te mwane online ke e kona n teimatoa ao n reitinako ngkana iai te takete ae karaoaki. E kona n ae e ti karaoaki i aon nako te online n aron te email, te SMS, te reitaki ae tawe, bon te social media ke taian website, ke n otinako nakon te aonnaba aekakin nako te katei n ioawa anne. Te kaokoro ngkanne i marenaia aroaro akana uoua akanne bwa e ngae ngkana e ti kabutaki nako i aon te internet, taan ioawa a kona naba ni manga kabutanakoa nakon taabo aika bati ke ni kabuta te aonnaba.
Tiaki ti naake a karika te ioawa aika a na bukinaki ibukin baika a riki bwa koraki naba ake a boutoka te ioawa nakoia ake a taketenaki ke a kabutia nako rinanon aia reitaki online, n ikotaki ma tataekinana nakoia kain aia kaawa ke community (n tabetai aki ata raoi nneia n itera aikai).
E rikirake ni korakora te ioawa nakoia aine ao mwane online ma imwin otinakon te COVID-19. Rikiraken te kainnano ke kanganga n irekereke ma te mwane, uarereken te kakamwakuri ke te mwamwananga, te tiku n te mwenga ao rotakin te iango bon ngaai aika e a karioi ana waaki ma ana iango ma iai te tia ioawa.
Tera ae ko na karaoia ngkana ko taketenaki n te ioawa ae aekan aio? (te ioawa nakoia aine ke mwane)
Reitaki ao maroro ma am utu, raoraom, koraki aika ko kinaia ao ko onimakinia bwa a na aki kabwaka inam ke ni kabuta nako taekam ke raraomam nakoia aomata ma kain am kaawa ke community.
- Ribotina te bwai ae riki nakoia naake tabeia
- Tai kaeka ke ni kaota am namakin nakon te tia ioawa ke koraki ake a rekereke ma karaoan ao kabutanakoan te waaki n ioawa bwa e na kakorakora riki aron aia ioawa nakoim.
- Totokoia (block) taan ioawa ma koraki ake a kabutanakoa te waaki n ioawa.
- Ngkana te ioawa e irekereke riki ma arom aika a tibwaki ke a kabutanakoaki online, riboti nakon are tabeakina te website anne ke ake a tararua te social media are kaoti iai ao bubuti bwa e na kamaunaki ke ni kanakoaki ao n totokoaki te aomata are irekereke ma te waaki anne.
- Ko kona n riboti nakoia bureitiman aekaki n ioawa online n aron te mwakuri n tabare, kabonganan buaka tamnei ke mwakuri n ioawa riki tabeua.
- Riboti nakoia bureitiman mwakuri n kakamaku ae rekereke ma kaikoakin rabwatam, kakamakam rinanon taian meeri, tataukiroam ke ririmwiam, rinnakoan ao tibwakin baika a kakawaki man tabu iroum.
- Ngkana ko a tia n rotaki ni mwakuri n ioawa online, ko kona n karekea buokam irouia naake tabeia (psychological help). E kona n reke rongorongona ae bwanin ibukim online ngkana ko kakaea. Iai naba tabeua kurubu aika a kona n ibuobuoki online ke taian social media ma taraia raoi bwa ane ko na iria bon kurubu aika kinaki ma n koaua.
- Ngkana ko kaririaki bwa ko na taketena temanna te aomata ni karaoi aekaki nako n ioawa aika a tia n taekinaki man mwaneweaki i eta, ko kan karaoia bon iroum ke tabeman, iangoia riki, iangoa korakoran mwin te mwakuri ae ko kan karaoia nakon te aomata ao riki ae ko nang karaoa te mwakuri ae bure ao ni kaitara te tua. Ti tebo naba ma ae kabutanakoan ke tibwakin mwakuri n ioawa online ke offline.