Taian kanganga
- E na bane ke ni bua irabubua ke e na nakon te nga am mwane ibukin te mwakuri ni babakanikawai aei, ao e na nang uarereke am anga ni kaoka am mwane.
- E na bane ke ni bua aia mwane kain am utu, raoraom ma rekerekem n te waaki aei ao e na urua onimakinam ao am reitaki ma aomata.
- Ko na reke n te bure ao ni katuaeaki n te mwaiti ni mwane ae bubura ao e na bareka taekam (criminal record).
E tabuaki man te Tua i Kiribati karaoan ke kamwakuran te waaki ni karekemwane aio. Ane e kuneaki ni karaoa aio ao e na reke n te bure ao ni kaitara korakoran te Tua.
E kaokoro ma aron karikirake ao bitineti aika a bubura. Akea te mwakuri ke baika a na reke ni kaboan mwin te bwakamwane e ngae ngkana iai te berita bwa a na reke baikai ma ni kabonganakin aran kirabu ni mwamwananga, mwakuri ni bwabwaintangira ao aanga riki tabeua. Ibukin aei ao e bon aki kona n waaki raoi te pyramid scheme bwa e kakai toki ao ni mauna imwin tabeua te tai. Ti tabeman ke iraman aomata ake a mena araia ma i eta n te pyramid ae a kona n reke aia mwane ao nikiraia e na bon akea ao ni kanganga naba okin aia mwane are a tia ni kabwakai.
A kabonganaia aomata ma aia reitaki, aia utu, raoraoia ma rekerekeia ao a burebureaki aomata bwa a na ira te waaki aio tiaki ti ibukin baitin bwakan te mwane nakoia ma te kantaninga naba bwa aomata aikai a na reitanako te tiein aio ao naake i eta ke taan moan wakinna ai akea rekerekeia iai. Angiia koraki ake a wakina te scheme aio a kakaitibo ni maroro ma aomata n taabo ni kobee, taabo n amwarake, taabo n taromauri ke ni mwengaia aomata. N taai aikai ao e a katanoataki man kaeweweaki rongorongon te scheme aio rinanon te social media, taian text/rongorongo aika a tawe kanakoaia ao taian email.
N aban te Betebeke ao riki bon Kiribati, a bati aomata aika a tia ni mwane irouia oin aia utu ma raoraoia aika a maeka man mwakuri i aon Nutiran ma Aotiteria, ike e a rang anainano riki n irianaki ma bebaia bwa aongkoa te waaki ni karekemwane aio e boutokaki man iai mwiia ae onimakinaki.
Tabeua scheme a manga kateaki bwa angkoa a na manga angania te koraki are a tia n rotaki n aekaki n waaki ni karekemwane aikai te kona ni manga kaoka aia ruuti ke aia kabanemwane.
Ko na kanga n ata ao n totokoa te pyramid scheme
- Ko kona n ataia ke ni kina bwa te pyramid scheme ngkana a kainanoaki aomata bwa a na rin i aam ibukin reken am mwane, n akea mwakuri ke baika a na reke ma iai. Ko na totokoia e ngae ngkana e rang kariri man anainano aron kabwarabwarana nakoim ao ngkana ko nang kainanoa naba te mwane.
- Tai iangoa ae ko na ira buakon taian karekemwane aika a aki rekereke ke n tauaki mwia iroun te tautaeka.
- Iangoia raoi i mwain ae ko manga kariria ke n anai nanoia aomata bwa a na ira buakon te karekemwane ke te birimwane.
- Ngkana iai ae kataia n anaa nanom bwa ko na ira buakon te waaki ae iroum kanga te pyramid scheme, ribotinia nakoia bureitiman.