A mwaiti taabo n reitaki online aika a riki bwa nneia kambwana ao aomata n reitaki ma aomata aika a mwaiti ao n katanoatai aia bwai ni karikirake.
Oin raoi bukin kabonganan te reitaki online – a rang mwaiti taan kabongana aika ko aki kinaia – are nanona bwa kabonganana e kona n uota te kanganga n aron ae ko kona n reke n aia kai ni kataratara taian cyber-criminals.
Taian Kanganga
- Kaotan rongorongom i bon iroum ke raoraom/itabon.
- Mwakuri ni kaioawa.
- Te mwakuri n ioawa online.
- Noran bwaai aika a aki tau ibukia ataei
- Kababakia ao bainikirinakia ataei online.
- Kaitibo ma taeka n ioawa, n tangako, a rang riaon ae e aki riai ke e kakaokoroaia aomata, ke mwakuri aika a kamatauninga ao taian anua ni kairiribai.
- Aomata a kataia n imanonoiko ke n taumatoaiko bwa ko na ibita am iango ke am koaua, ke n karaoi mwakuri aika a rang riaon ae e aki riai.
- Mwakuri ni kaburebure ibukin katokaan taian taeka n ioawa ke aika a aki riai.
- Kanakoan taian email aika a kewe man taabo n reitaki online, ma a na kamwaneko bwa ko na nakon taian website aika a kewe ke a aki riai.
- Aia katanoata raoraom, tabeman aomata ao kambwana aika a kaungako bwa ko na toma ma taian website aika a kewe ke a aki riai.
- Aomata aika a rin n am account ke am page n akean am kariaia.
- Taian virus ke spyware aika a mena inanon taian rongorongo aika a toma ma te email ke tamnei.
- Man am katanoata ke ana katanoata kain am utu ae e kaotia ae ko na nakonako ke ko na nako ni motirawa, e oti iai bwa akea kain am auti, ao e a uki iai kawaia taan ira. Ngkana ko karaoa am bubuti ibukin te kabomwi man am insurance, e kona n totokoia am insurance ibukin aio.
- Taabo n reitaki online a kabonganai rongorongom ao e aki irekereke ma tararuan am account, n aron ae a kabonakoa nakoia botaki tabeua.
- A anaaki rongorongoia taan kabonganai taabo n reitaki online n te aro are a kona ni kabonganaki iai rongorongom.
Te Reitaki Online ae e Mano
Ko kona n totokoi taian kanganga aikai ao n kabongana taabo n reitaki online ma te kukurei man irakin kainibaire aikai.
- Tai irarang irouia tabeman ke aia waaki aomata n taabo n reitaki aikai n anaa nanom bwa ko na karaoi bwaai aika ko aki mwengaraoi iai.
- Taratara raoi ngkana ko katokai rongorongo aika ko na kinaki iai – n am profile ke n am katanoata – n aron nambwan am tareboon, tamnein am auti, am tabo ni mwakuri ke am reirei, am tabo ni maeka ke am bong ni bung.
- Rinea am username ae e aki oti iai rongorongom. Te katoto, “joe_caribbean’’ ke ‘’jan_leeward’’ bon rinerine aika aki raoiroi.
- Karaoa am email account ae e okoro ibukin karinakim ao butimwaean am email man te tabo n reitaki. Ngkana ko a kan kaina am account/page, ko a bon kona naba n katoka kabonganakin te email account aei. E rang bebete ao man baiti karaon te email account ae boou man kabonganan te Hotmail, Yahoo! Mail ke te gmail.
- Kabonganai taian password aika a kanganga atakiia
- Kaina am profile ao ti kariaia raoraom bwa a na nora am profile.
- Wareka raoi tuan kabonganan taian tabo n itoman online bwa tera aroia ni kabongana rongorongom. A kona n raba n te ‘koroboki ae man uarereke’
- Te bwai ae e katokaaki online e tiku online. Tai atongi bwaai ke tai katokai tamnei ae ko kona ke e kona temanna ni manga mama iai rimwi.
- Tai kakatokai am kakaraki aika a na karekea te mwebuaka ke a na karekea te kamatauninga nakon temanna ke botaki.
- Taraia raoi bwa tera aia katanoata raraom ibukim, ke aia kaeka nakon am katanoata, riki ibukin rongorongom ao te bwai ae ko karaoia.
- Uringnga ae a mwaiti kambwana aika a taratarai aia page aia taan mwakuri ke taan mwakuri aika a tuai ni kamatoaki, ngaia are iangoa raoi te bwai ae ko na taekinna, ke taian tamnei aika ko na katokai ao bon am profile.
- Tai katokai bongin namwakaina ake ko na motirawa iai – ke tamneia am utu ngkana ko nakonako – bwa taabo n reitaki online bon nneia taan irae n taai aikai.
- Reireiniko aron kabonganan te tabo n reitaki. Kabonganai bwaina are ko kona iai ni karabai rongorongom mai irouia aomata aika ko aki atai tabuaiakaia. Taraia raoi bwa antai ae ko na karinna n am kamironron.
- Kamatakukuneko nakon taian email aika a kewe, n aron taian kan reitaki mai irouia aomata ke kambwana aika a kaoko bwa ko na nora aia page ke aia website.
- Ngkana ko mwane n te mwakuri ni kamwamwane, kataia n kanakoi bwaai aika a irekereke ma ngaiia n aron taian ‘likes’ ao ‘app permission’ man am account.
- A na riai ni mwakuri ao man tia ni kabouaki am antivirus/antispyware software (ibukin totokoan te virus) ao firewall (te software are e na totokoia aomata n rin n am computer ke network) imwain ao ko online.