A tia n itinaki aomata ae nakon te birion mwaitia n te aonnaba ao ae bon tabe naba ngkai n rikirake mwaitia aika a itinaki ni katoa bong ibukin COVID-19. E rang uarereke mwaitia aika a tia n ituaki ke n rin n te onaoraki ke ni mate n aba aika a tia n kabongana raoi te iti n totoko aei. Koraki ake a tia n itinaki uatai ao e reke irouia te man aoraki, e aki korakora angina irouia ke e rang karako ae na rotaki maiuia iai. Ni bon arona, aaba ake akea te iti n totoko aei irouia, bon kaitaran ngkanne aaba are a kamwakura te iti i abaia.
Ao ngkai COVID-19 bon te man aoraki ae kamamate ao e bon mimitoiaki naba ngkai irarikira – ao taran ae e na tiku n arona aei i nanon te tai ae maan – e rang kakawaki bwa a na reke iroura rongorongo aika eti taekaia – n te tai are a kaotinakoaki iai
Inaomatara n taetae
N angina, ke ngkana tiaki ni kabane taian aba, iai kurubu ke aomata aika aranaki bwa ‘taan kaitara te iti’ ke ‘anti-vaxxers’ ae aki ti totokoa ke n rawa n itinaki, ma a tukia naba aia utu ke aia koraki. Tabeman taan kaitara te iti a kaoti bwanaia n totoko rinanon kabonganan te social media, taian website, te kanako rongorongo ke te news ao n ana tabo te botanaomata n aron aia mwaati ke a bobowi ni katereterea bukin rawaia. Tabeman a kabutanako bukin rawaia ni kan itinaki n totokoa COVID-19 n aron aia koaua, ke otaia n rongorongo aika akea koauaia ke a kairua, ke a bwaka ian rongorongo aika a kewe ke a oteaki.
Ni koauana bwa ngkana e teimatoa kabutan rongorongo aika a kairua, a kewe ke a oteaki, ao e na teimatoa n rotaki maiuia aomata ao man karekei kanganga nakon taabo ni kuakua n te aonnaba are a mwakuri korakora ibukin katokan te aoraki ae kamamate aio rinanon te iti n totoko.
E aera ngkai tabeman aomata a tuai man kan itinaki?
“E na reke irou COVID ngkana I itinaki n te iti n totoko ibukin COVID”
“Aki kona n anganaki kaara te iti n totoko”
“E na rotaki au DNA n te iti n totoko ibukin COVID”
“Iai te microchip n te iti n totoko ibukin COVID ae ti kona n ririmwiaki iai ke n tataraki mwaingingira iai”
“Te iti n totoko ibukin COVID e karaoaki naba man tabeua bwain rabwatan te teei ae e mena i nanon te biroto”
“I aki kainanoa te iti n totoko ngkana I a tia n ewekaki n te COVID-19”
A bane ni kona aomata n kaota aia iango, ma e raoiroi ae e aki ekanako te itera teuana ke n tabaitera. Bon tabera ngaira ni kabane bwa ti na karaua n iangoia man baireia bwa iango ma rongorongo ake a tibwaki online a koaua ke a riai.
Taian ibuobuoki
- Iangoi raoi baika ko wareki ke n ongo n irekereke ma te iti n totoko ibukin COVID -19, titirakiniko bwa e aera ngkai e koreaki ke e kariria nanom bwa e na bitaki am iango iai.
- Iai riki aika a korei rongorongo n aekakin aei? Noria ke tuoa n taabo aika a rang kinaki ke n ataki ibukin koauan aia kanako rongorongo i aon taian website ke taabo riki tabeua ngkana a taekin naba rongorongo akanne.
- Kakaea bwa e nako ma ia te rongorongo. Kakaea riki rongorongon te tia kanakoa te rongorongo, n aron ae a bon kinaki ke bon rongorongo aika a onimakinaki ke bon ana rongorongo temanna te aomata ae kanakoa.
- Tuoa koauana. Rongorongo aika a koaua aki toki n boutokaki ma baika a kaota koauaia n aron taian mwakuri ni kakae ma kamatebwai i aon baika a riki ao n katanoataki. N angin te tai ao e oti bwa rongorongo aika a nako bon man aia maroro aomata ke a karioaki n akea koauaia.
- Kabongana am iango ma am namakin. Uringa are ngkana iai baika a kamimi , aki koaua ke a kamimi bwa a na koaua, ngkanne e bon eti am namakin.