English

Mobile Apps (Kanoan nako am mobile)

Te Apps ngaia ngkai ae e a rang karikirakea kakawakin te reitaki ao kabonganan te internet rinanon ara tareboon, tablets ao TV. 

Ti kabonganai n takakaro (games), kanakoi ara rongorongo, ti tuoa te news ma tauan kanoan te bong (weather) ao ti kabonganai mwaabe bwa kairan kawaira (maps ao navigation services). E rikirake naba kabonganan te bangke ma iai. E ngae ngkai taian app anganira kawai aika rang bati ao ni bebete man baiti ibukin karaoan ara mwakuri, e rang kakawaki bwa ti na ata aron kabonganakina ae mano. Aikai tabeua ibuobuoki iaon kabonganan raoi am bwai (device) ao apps ma aron tararuakina.

Karina te app man titoa aika kinaki ibukin te app (Install apps from recognised app stores)

Iai tabeua apps aika kona ni kabuakaka am mobile ngkana ko karin inanona. E na reke aio ngkana ko teimatoa ni karin taian app man taabo aika aki rang kinaki (aki ataki taekaia). N aron ae tao iai temanna ae rang kinaki ana mwakuri iaon te app ao e a manga bon karini oin ana bwai ao e kanakoi n akea booia (for free) iaon taian katanoata ke nakoia raoraona. Ngkana a tia ni karinaki app aika aki raoiroi inanon am tareboon, naake a karaoa aio a kona ngkanne ni karaoi mwakuri n aki ako nakon am tareboon n aron ae a karaoi taian call man am tareboon ike e a birirake iai am tarau ao ko aki ataia, a kona naba ni kanakoi ke n rawei tenan voice message. E kona n ae ko aki ata te bwai ae riki n te tai ae maan.

Ngaia are totokoi apps man taabo aika ko aki atai tabuaiakaia n aron taabo ni katanoata (‘bulletin boards’ ke ‘peer-to-peer’ networks). E bon raoiroi riki ngkana ko karekei am app man titoa aika kinaki. Iaon bwaai ni kabane, taratara raoi – karaoa am kakae iaon te app ao tuoa bwa tera ae a taku aomata ibukina imwain ae ko download.

Iangoa kabotauan kanoana (Consider content ratings)

Tabeua titoa aika a rang kinaki ibukin te app iai aia bwai ni kabotau are a kona ni buokiko ni baireia bwa e raoiroi kanoan te app ibukia am ataei ke aki. Ni bon arona, ao te kabotau e na kaira am iango iaon korakoran kanoana n aron te ioawa, taetae aika bubuaka, te tangako ke te mwakuri n drug. Ko riai naba n ataia bwa taian app store a bon bane n iai aia tua ibukin kakabotauan kanoan aia app (content rating policy). Kakabotau aikai a rekereke ma kanoan te app ibon irouia. Ngkana ko kabongana te app ae kariaiako ke am ataei bwa kam na toma ma te internet ao n rinnako nakon bwaai tabeua i tinanikun te app, taran ae ko na kainanoi riki device – level ke te network-level protections, filters ke te safe search options. Rongorongona ae bwanin a kona n noraki iaon http://www.internetmatters.org/technologies/parental-controls.html 

Taraia raoi bwa tera kariaia aika ko anganako

Ngkana ko download te app, e na titirakiniko ngkana ko kan rinnako inanon tabeua system ke data iaon am device. E kinaki aio bwa te ‘permission request’ (te bubuti te kariaia) ke te ‘permission’ (te kariaia). N aron ae ana am kariaia te ‘navigation app’ bwa e na kabongana am tabo ae ko mena iai (current location) n te aro are e na kona ni karekea rongorongon te kawai ao te tabo. E kona naba n tuatua te ‘Photo editing apps’ bwa e na rinnako inanon am tamnei n te aro are ko kona n edit am tamnei are ko rawei rinanon am app. E a tia ni kariaiakaki bwa tenan ‘developers’ a ti kona ni bubuti iaon te data ao tabeua baika a kakawaki ibukin butiraoin ma mwakurin te app. E ngae n anne ao tabeua apps a kona ni manga bubuti te kariaia iaon are a bon tia ni baireaki ibukin taian app, bwa a na rinnakoaki ibukin kamwakuraia. Ibukin kawakinan raoi rongorongom aika kakawaki, wareki raoi taian bubuti iaon kariaiakan te download ke ngkana ko kauringaki, ko aonga ni mwengaraoi ma taian rongorongo ake ko kariaia te app bwa e na kabonganai.

Ngkana ko aki mwengaraoi ma te bubuti ibukin am kariaia, ko riai n aki butimwaia ao kakaea onean mwin te app anne.

Tararua am tareboon kanga aron am bwauti ni mwane

E a tabe n rikirake kinakin ao kabonganan te smartphone ibukin tararuan te mwane. Iai tabeua raoiroin kabonganan te mobile banking (te bangke online): te app e anganiko te bebete ao te angaraoi ni mwakuri ma te bangke, e baiti ao e kawakina am mwane. Ma ko aki naba kona ni birinako mani kanganga ibukina bwa ko kawakin rongorongo iaon am tareboon ke mobile device ae kona ni kabonganaki irouia taan kimoa. Ai ngaia are, ko riai n kataneiako ni karaoi baika kakawaki n aron ae ko na log out man am banking app; ti download man titoan te app aika kinaki; tai bita te factory security setting iaon am tareboon ao te password ni kamanoa am tareboon.

Taraiko ma n te kabanemwane, riki kabonganan ao te kabobwai ibukin te in-app (Be aware of costs, especially for roaming and in-app purchases)

Taian app a kabongana te data n te aro are a kona ni kananako am data allowance. Ngkana ko aki tararua kabonganan am data, ko kona n riaon mwaitin am data ao ko a manga tiatinaki. Angia taan kabonakoi mobile iai aia apps ae baiti n tuoakin mwaitin kabonganan am data ao e karaoaki naba aio online. N ikotaki ma ngkana ko kabongana am apps i abatera e kona ni bubura iai am tarau. Iangoia bwa kona kamatea am mobile data ngkana ko raroa ma am tareboon ni buoka totokoan mwaitin am tarau. Ofcom bon ana bwai ni maroro te UK (Uk’s communications regulator), nora aia video guides ae kaota iai aron kabonganana iaon handsets aika kinaki. Ibukin riki arom ni kabongana raoi te app i abatera nora ana kairiri Ofcom ibukin baika ko karaoi n te mobile. Angia apps aika akea booia ao aika ko kabwakai booia a kona n kamwaita riki ae ko na kaboa. A kinaki aikai n araia ae te in-app purchases (ke te bobwai rinanon te app). Te katoto iai bwa ngkana ko takakaro ao ko na bon bae ni karaoa te in-app purchase ko aonga n reitanako takakarom ke ni kabutimwaka riki am takakaro. Te in-app purchase e kona ni manga riki bwa te kararaoma nakoia kaaro ngkana a kabongana te mobile natia ao e a birirake te tiati n akea aia atatai kaaro. Koraki ake a kan katautau man totokoa te in-app purchase a kona ni kabonganai tabeua bwain totoko aika kona n reke man titoan te app aika kinaki.

N aron ae ko kona n tuatua te passcode ni katoatai ibukin te download ke te bobwai. Ko kona naba ni kamatea te in-app purchase n tabeua tareboon.  Ofcom’s video guides e kaota aron karaoana.  Te screenshots aika otioti e bon nakon kakaokoron taian tareboon ma ana version te OS are a tia ni karinaki.

Kaitiaka n tainako taian apps ake ko aki kabonganai (Regularly clear out the apps you don’t use)

Iraua mwaitin te apps aika mena n am device – ao iraua ma iI buakona ae ko bon kabonganai? Ni bon arona ao angin te apps a bon aki rang kakabonganaki. Kaonrakean am device ma apps aika aki kainanoaki e bon kona n rotaki iai ana mwakuri.  Tiaki ti ae a kaonrakea am space, ma tabeua apps a bon teimatoa ni maiu n te background n te aro are a kabirimerea mwakurin am device ao ni kana am batere. Tarai raoi am apps ao kanakoi aika ko a bon aki kabonganai. Ibukin taian apps ake ko bon kabonganai, kataia ni kateimatoa marurungina (up to date) bwa e aonga ni buoka ana mwakuri te app ao kamanoana man kanganga.

Kaitiaka am tareboon (‘Clean’ your phone)

Ngkana ko iangoa ae ko na kaboanako am tareboon ke am tablet ke kona bwaintangiraia nako ke e na recycle, uringa moa ni kamaunai am data ni kabane ma am apps rimwi ao a rinnako inanona aomata ake reke irouia am tareboon. Ko na bon bae ni kunea te ‘factory reset’ n am device e ngae ngke te option aio e aki kona n kamauna rongorongom ni kabane man te device.

Bon te kakaitau ae bati nakon UK communications regulator Ofcom ibukin ana kariaia ni manga karaoan kanoan te iteraniba aio man Using apps safely and securely iaon taian mobile, te kairiri ae karaoaki iroun Ofcom n reitaki ma te Information Commissioner’s Office, te Competition and Markets Authority, te Phone-paid Services Authority ao te Financial Conduct Authority n te UK.