Kanganga
Kimoakin te Kombiuta ao te Data
Ngkana a aki raoi mano bwain am kombiuta, e na bebete aia mwakuri taan ioawa ni kimoa am data ke n kamanaoraka am kombiuta n akean kainanoan te rin man te intanete – ke ni kimoa ke n urua te bwai ni mwakuri. E ngae ngke e a rang n rawata te rabakau n te intanete aika a kabonganaki ngkai irouia taan ioawa, e bon bebete riki te rin n am kombiuta ngkana a rinnako n am tabo. Te moanbwai, ngkana e aki mano raoi am auti (ke taabo riki tabeua are a mena iai am kombiuta), ao e na uki kawaia taan ioawa nakon am bwai n ninia am auti n akea te kariaia.
Teuana naba te anga ae e rang n tabangaki ibukin karaoan aei bon kamwaneaia kain te mwenga irouia taan ioawa bwa aongkoa taan mwakuri ngaiia ao a bakan “wareka te miita”, “tuoa te tabo” ke “kaitiaki winto” ma ngaia a bon kakaea ana system te kombiuta. A rang ni baiti taan kimoa ni kakoroa bukin aia iango ngkana ko a mwane ke ko kamwaningaaki.
Uruakin Bwaai
N aekan bwain te auti ke te aobiti, e kakai rotaki naba bwain te kombiuta man ana urubwai te urarake, te ieka ao kabuanibwai aika a karina. E kona n rang ni bubura riki te kanganga ibukina bwa iai am data ae ko kawakinna i aona n aron taian docum ents, tamnei, kuna, aia contact aomata ao websites aika a tia n tauaki mwiia.
Kawakina raoi am kombiuta
- Rokani mataroa ao winto
- Tai kawakina kingin te auti i tinaniku.
- Taraia raoi bwa antai ae ko karinna n am auti.
- Kawakini mwiin bwaai aika a kakawaki n aron taian passports, bank statements ao nambwan am National
- Insurance, n taabo aika a roka ngkana e angaraoi.
- Kamanena te alarm ibukia taan iraa.
- Tai katuka am kombiuta n te tabo ae e na kona n noraki man te winto ao te mataroa ae e kiraati.
- Kabonganai bwain rokanan kombiuta bwa e aonga ni kanganga kimoakina.
- Reitaki ma insurance ke te tia mwakuri n te crime prevention ae uakaan ibukin te buokan riki kamanoam.
Buoka Riki ibukia Taan Kabongana te Laptop
- Tai kabonganai baeki aika a titebo teia ma nnen te laptop, n aron te baeki ae e oti i aona ana kanikinaa te tia karaoa te laptop.
- Katuka am laptop i rarikim n taainako ngkana e angaraoi. Ngkana akea ae e mena i rarikina – n aron n ruun te utero ke n te tabo ni bowi – karaba ke rokanna. Nnei laptops n te baeki ae uouotam i aon te wanikiba ke te bwati.
- Tai katuka te laptop i aon kaintekatekan te kaa. E ngae ngkana ko mena i nanon te kaa, e bon kona naba n anaaki am laptop ngkana e tei te kaa (te katoto, i nanon am tai ni park ke n tei tauran te traffic).
- Kabongana te baeki ae iai nangoana. A mwaiti laptops aika a uruaki ngkana a bwaka.
Ngkana e Kimoaki ke e Bua am PC ke Laptop
- Ngkana iai passwords aika a kawakinaki i nanon te document i aon te PC ke te laptop, ke ko a tia n kotea te bwaoki i aon te website ae e kangai ‘remember this password’, waekoa n ibita am passwords imwin kimoakina ke buana.
- Ribotinna nakoia bureitiman ao ngkana e angaraoi karekea nambwan te ribooti ibukin tauan mwiina ao karao n te kobomwi.
Kauarerekea te Kanganga man te Kimoa ke te Kabuabwai
- Taui mwiin aia serial number kombiuta ni kabane ibukin buokan karaoan te ribooti ngkana a kimoaki ke a bua.
- Karaoa te security mark i aoia kombiuta ao bwaai riki tabeua aika a bobuaka.
- Ko na riai n aki kawakini passwords i aon am kombiuta.
- Taraia raoi bwa iai te kabomwi ibukin bwain te kombuita.
- Backup am data (noora Backups ibukin rongorongona riki).
- Karaoi passwords ibukin taian accounts bwa e aonga n totokoa reken te rinnako.
- Karaoa te boot password bwa e aonga n aki kona n kamaiuaki te kombiuta irouia aomata aika akea kariakaia.
- E ngae n anne, ti kaunga karaoan aio ti ngkana ko bon ataia raoi ae ko kona n uringa am boot password, bwa n tokina ao e na akea bonganan am kombiuta.
Buoka tabeua
- Raeraei raoi beebwa aika iai rongorongo aika a kakawaki i aoia imwain ae ko karenakoi.
- Ngkana e kakai rotaki mwengam n te ieka, karaui am kombiuta n te tabo ae a na aki kona n rotaki n aron te ruu ae mena i eta ke i aon taibora ma tiaki i aontano.
- Kawakina te bwai n tiriai ae e botau ibukin bwai n mwakuri aika a maiu man te iti n uakaan am kombiuta.
- Taratara raoi ngkana ko karenakoi bwaoki aika a na kona ni kaotia ae iai am kombiuta ke printers aika a boou.