Te katoto, te mwata, e kona n kabongana buaka kabwakan te security ni bon kaewea bon irouna nakon kombiuta ake tabeua rinanon te networks.
Te trojan horse (ke kauarerekena ‘Trojan’) bon te program ae e tara n raoiroi ma e karaba ana mwakuri aika buakaka. Zeus (ao rinanina ae boou n aron Gameover Zeus) ana katoto teuana te Trojan, ae e kona n kabonganaki ibukin mwakuri aika a buakaka ao mwakuri n ioawa.
Viruses a kona n roota mwakurin ana system te kombuita ke data. Tabeua a kakai noraki irouia taan kabongana te kombiuta, ma angina a mwakuri n te background, ao aki ataaki. Te virus e kona n karaoaki are e na kona ni karawata katotongana bon irouna.
Te spyware bon te virus teuana ae karaoaki bwa e na kona n iraea rongorongon te bwai ae ko karaoia i aon am kombiuta.
E kakaokoro aia botoniango taan karao spyware, ma angina bon te kimoa ae e kareke mwane. E kona te spyware ni karaoi mwakuri aika a urua te tua, man karaoan katanoata ae a bon kakaoti bwa a na kimoa am bank login details man rawean ana screen shot taian websites ae ko kawari ao n kabonganai keys ake ko kotei. E kona naba te spyware ni karawata katotongana bon irouna.
E kona n roko te virus n am kombiuta n rabwatanna bwa te Trojan, e kona n kamwaita katotongana imwain ae e mwaing nakon te kombiuta teuana (te mwata) ao e karaoaki bwa bwain te spyware. Viruses ao spyware bon rinanin naba taian malware, aika a iri ma rootkits, adware ao scareware aika a kewe.
Kanganga
Viruses ao spyware a kona n urua am kombiuta man karaoakin aikai:
- Kaukan kanoan emails aika a tia n rootaki n aron .exe files
- Kaukan files aika a rootaki man te web-based digital file delivery companies (te katoto teuana Hightail – arana ngkoa YouSendIt, ao Dropbox).
- Kawaran websites aika a tia niniaki
- Man te internet, ae e aki ataia te tia kabongana (te katoto taian mwata)
- Macros inanon ana documents te application (word processing, spreadsheets etc).
- Bwaai aika a toma ma te USB (n aron taian memory sticks, external hard drives, MP3 players).
- CDs/DVDs.
A kona viruses ao spyware ni karekei kanganga aika bubura n ai aron:
- Kimoakin kinakim
- Te mwakuri n iraa
- Kamaunakin, kimoakin ao ninian te data
- Te kombiuta ae butimere ke e aki kona n kabonganaaki
Software ibukin te kamanomano n te intanete (antivirus/antispyware)
E kakawaki bwa ko na kakaboua am software ibukin kamanoam n te intanete bwa ko aonga ni mano raoi. A kuneaki nga ma nga mwaitin viruses aika boou ni katoabong, ao ko aki kona n ataa kaokoron ae boou ma ake mai mwaaina. E tatannako ma ana mwakuri ke ‘kanikinaa’ ae a kona iai taan karaoi security software ni kunei ao n karaoi updates ae bon kaineiti ibukia.
Angin software ibukin te kamanono n te intanente a bon katoatai n download updates aikai bon irouia (a kinaki naba bwa ‘definitions’) ma ti ngkana ko online ao n tia ni kaboa am subscription ibukin te ririki (ibukin te product are e kakaboaki). Aio e na taraia raoi bwa e mano raoi man viruses aika a boou.
Ana software te kamanomano n te intanete e tutuo ngkana iai viruses n anga aika a kakaokoro:
- E tuoi meeri aika roroko n nooria ngkana iai viruses iai
- E taratarai files ngkana a kaukaki ke n karaoaki n nooria bwa a aki rootaki
- E kakaraoi tutuo aika iai taia iaon files n am kombiuta
Tabeua software ibukin te kamanomano n te intanete a kona naba n scan USB devices are e kakanimaki (n aekakin memory sticks, external hard drives, MP3 players), n aia tai n nim. Tabeua a katurutura websites aika a kararaoma.
Internet security software e na aki kamanoko man:
- Spam
- Taian waaki n kimoa ke mwakuri aika urua te tua ae e aki karaoia te virus
- Te hacker ae kataia n ninia am kombiuta i aon te intanete
E aki rang ni mwakuri raoi ngkana e kamateaki ke e aki kabouaki ma te virus signatures ae boou, ao uringnga are akea te software ibukin te kamanomano ae tamaroa n koaua, nanona bwa rinanin te malware ae boou ae e roko man te attachment ke te website ae e kamwane e bon kona naba n ninia am software.
Rineakin te software ibukin te kamanomano iaon te intanete
Kabonganakina bon ibukim ao n am aobiti n mwengam, a rawata anga aika ko kona n rineia bwa e nga ae ko kan kabooa. E a nakon are ko rineia, ma taraia raoi bwa te brand ae onimakinaki man te mainstream supplier, ao karekea ae e materaoi.
A rawata mwaitin aia review aomata i aon te internet security software aika a kona n reke n te intanete, n ikotaki naba ma teuana aei man Tech Advisor: www.techadvisor.co.uk/test-centre/security/best-antivirus-3676938/
- Internet security software n te package ke n ti ngaia. Angiia taan kabonakoi software a anga te burokuraem ae e ti kona n tuoi viruses, ao e kabonakoi naba full security packages aika e anga te kamanomano riki tabeua n aron te firewall, raumean te spam, antispyware ao bwai n tararua kaaro. Booia e a nakon rakan mwaitin ana mwakuri. E na riai n iai bwai ni kabane aika ko kainnanoi n te package ibukim kamanoan am PC man taian mwakuri n ioawa, e na bebete kabonganakina ibukin ae e kamwakuraki man teuana te screen, ao e boraoi nakon are ko kaboa teuana bwaina ae tatannako. E rikirake ni mwaiti taian packages aika a aki ti kamanoa am kombiuta, ma a tabeua naba am bwai n itoman.
- Internet security software ae e aki kaboaki. A rawata products aika aki kaboaki ibukin kabonganakina iroum ke n ae tiaki bwain te karikirake. N angin te tai, products aika akea booia bon akea rakan aia mwakuri tiaki n aron ake a kakaboaki kioina ngkai e kantaningaia te manufacturer bwa ko na manga upgrade rimwi. E kona n rang n titebo aron ana kamanomano ma are e kakaboaki, ma e na bae n tiatianaki ke e na bon akea te buoka ibukin te uruaki ao tabeua bwaina e karako aia mwakuri, te katoto kamaiuan te scan ae bwanin, e a karekea kai rotakin am bwai n itoman man taian mwakuri n ioawa.
- Internet security software ibukin bitineti. Riki te antivirus/antispyware software ao internet security packages aika a kona ni kamanoa e nakon 3 mwaitin te kombiuta. A riai bitineti n karekea are e katauaki ibukia bitineti ae e karaoaki bwa e na bebete riki karinakina, kabouana ao kamwakurana i aon kombiuta aika a mwaiti.
- Kanoana naba te Windows Defender software – ao e kona n kamaiuaki bon irouna – n te Windows Vista, Windows 7, Windows 8 and Windows 10. E karaoaki ana product te Microsoft bwa e na totokoa, kanakoa ke n kawakina te spyware n te Microsoft Windows.
Tabeua manaufacturers (taan karao software) ao retailers (taan kabonakoi software) a anga te security software ae iri ma te kombiuta. Koaki riai n kabongana te security software anne, ma ngkana ko taku bwa ko na kawakinna, tai mwaninga n subscribe ngkana e bane tain are e aki kabooaki e aonga n tiku ni boou.
E na reke ia te internet security software
Antivirus/antispyware software ao internet security packages a kona ni kabooaki man taabo n bobwai aika a uarereke ao i aon te intanete ao bon man aia websites taan karao software. Ngkana ko kabooa man te store, ko na bae ni karina te disk ao imwina ko na kauringaki bwa ko na download updates man te intanete. Ngkana ko kabooa online, e na bon download bon irouna te version are e a tibwa otinako ao e a kairi naba bwaina aika boou.
Antivirus/antispyware software ao internet security packages aika aki kabooaki n aron ae kabwarabwaraki i eta, a kona n reke man te internet service providers (ISPs) ao bangke bwa mangan naba am account.
Kamanoam man Virus & Spyware
Irarikin karinakin te internet security software ao kakabouana, ti kaungai aanga riki tabeua ibukin kamanoan am kombiuta man taian virus ao spyware. N tokin te tai, e raoiroi totokoana nakon katokana.
- Tai kauki files aika a toma ma te email mai iroun te aomata ae ko aki kina, ko raraoma irouna ke ko aki onimakina.
- Kanakoa teuana te antivirus program imwain ae ko na manga karina teuana
- Tarai raoi bwai n itoman aika a toma n te USB (n aron memory sticks, external hard drives, MP3 players) bwa a rang n ataaki ae taan uouoti viruses.
- Tarai raoi taian CDs/DVDs bwa a kona naba n uoti taian viruses.
- Tai kauki files man from web-based digital file delivery companies (n aron Hightail, Dropbox) aika a tia n uploaded man tabo aika a aki ataaki ke tabo aika a kararaoma ke a aki onimakinaki.
- Kamaiua te macro protection i aon ana applications te Microsoft Office n aron te Word ao Excel.
- Kabooi software ti man kambwana aika a onimakinaki.
- Ngkana ko download te software ae akea boona, karaoia ma te taratara raoi.